در پنجم آذرماه سال 1285 نمایندگان مجلس شورای ملی ضمن مخالفت با استقراض خارجی تاسیس یک بانک ملی را خواستار شدند و حتی جمعی از بازرگانان و صرافان تعهد مشارکت کردند تا این که اجازه تشکیل بانک صادر شدو اعلان آن چهار روز بعد انتشار یافت ولی عملا" اقدام مثبتی در جهت تشکیل آن به به عمل نیامد.
بطور
خلاصه تا سال 1307 صرافی در ایران از زمان پیدایش بانک های خارجی بعلت
رقابت رونق سابق را از دست داد و کلیه امور بانکی و اعتباری در اختیار بانک
های خارجی در آمد. بازار پول و اقتصاد ایران تحت سلطه آنها قرارگرفت به
طوریکه رقابت این موسسات با یکدیگر موجب تشنج و اختلال در اقتصاذ و تجارت
کشور می گردید و همکاری آنها سبب بحران و تزلزل وضع موسسات داخلی می شد .
منطقه جنوب تابع سیاست بانک شاهی ایران و منطقه شمال دستخوش تمایلات بانک
استقراض بود و سیستم بانکی کشور به هیچ وجه برای مساعدت و یاری موسسات
صنعتی مردم ایران که رد شرایط بسیار نامساعد مالی قرار داشتند آماده نبود .
در
سال1306 شمسی دولت پس از مطالعات لازم لایحه قانون اجاره تاسیس بانک ملی
ایران را در جلسه چهاردهم اردبیبهشت ماه برای تصویب، تقدیم دور هشتم
قانونگذاری نمود . به این ترتیب بانک ملی ایران با سرمایه ای معادل
20000000 ریال که فقط 8000000 ریال آن پرداخت شده بود از روز هفدهم شهریور
ماه 1307 شروع به کار نمود . عملیات بانک ملی ایران در ابتدای تاسیس عبارت
بود از قبول سپرده های دیداری و مدت دار و پذیرش اسناد تجارتی داخلی و
خارجی و دادن وام و اعتبار .
یکی
از اقدامات مهم و اساسی بانک ملی برای خارج ساختن اقتصاد پولی ایران از
دست بانک های خارجی تحصیل امتیاز نشر اسکناس در ازاء پرداخت مبلغ 200000
لیره انگلیسی به بانک شاهی ایران بود با این عمل حق امتیاز انتشار اسکناس
از بانک مذکور سلب و مقرر شد تا کیله اسکناس های بانک شاهی تا پایان خرداد
ماه سال 1310 از جریان خارج شود . بانک ملی ایران به موجب ماده پنج قانون
اصلاح « قانون واحد و مقیاس پول » حق انحصاری انتشار اسکناس را برای مدت دو
سال در اختیار گرفت . حدود فعالیت و ماهیت عملیات بانک ملی ایران پس از
خرید انتشار اسکناس تغییر کلی یافت و به سرعت رو به توسعه نهاد .
بانک
ملی ایران قبل از سال 1329 نقش بسیار حساس را در ایجاد و تکامل خدمات
بانکی در ایران به عهده داشت و تا پایان جنگ جهانی دوم این موسسه تنها بانک
عمده دولتی بود که به تشکیل شرکت ها و سازمانهای تجارتی اعم از دولت و غیر
دولتی کمک های قابل توجهی نمود .. از سال 1329 به بعد بانک های خصوصی
ایران با استفاده از مقررات قانون تجارت و به صورت شرکت سهامی تاسیس و شروع
به فعالیت بانکی نمودند.با لایحه قانونی بانک ها مصوب سال 1333بانک های
دیگری در ایران ، بخصوص بانک های مختلط ایرانی و خارجی تاسیس شدند و تعداد
بانک ها در سال 1340 بالغ بر 28 بانک دولتی و خصوصی و مختلط گردید افزایش
تعداد بانک ها در این دوره موجب ازدیاد رقابت بین بانک های قدیمی و
جدیدالتاسیس شد.
عملیات
و فعایلت های بانک ملی بر اساس وظایف و مسئولیت هایی که بر عهده داشت به
نظر برخی بخصوص بانک های تجاری خصوصی نه تنها غیر منطقی ، بلکه غیر عادلانه
بود . زیرا بانک مزبور از یک طرف بعنوان یکی از مجهزترین بانک های تجارتی
در انجام کلیه عملیات انتفاعی بانکی با سایر بانکها رقابت داشت و از طرف
دیگر با تنظیم و اجرای سیاست پولی و دستورالعمل بانکی فعالیت بانک های
دیگر را تحت کنترل و نظارت قرار می داد .
بر
اثر وجود این تضاد در انجام فعالیت های انتفاعی و غیر انتفاعی بانک ملی و
سایر شرائط موجود بخصوص توسعه دامنه فعالیت های بانکی در کشور در سال1339
الزاما" وظائف و مسئولیت های بانک ملی ایران تجزیه گردید . به این معنا که
به موجب قانون بانکی و پولی کشور فعالیت های غیر انتفاعی بانک ملی از قبیل
نشر اسکناس ، صندوقداری دولت و نگهداری جواهرات ملی و نظارت بر عملیات
بانکها و حفظ ارزش پول در سازمان مستقل دیگری بنام « بانک مرکزی ایران »
متمرکز شد.
بانکداری اسلامی